م. چابکی: بگذار یلدا نمادی مشترک از باورها، آداب و رسوم داستان‌ها و افسانه‌هائی باشد که مردم ما درتاریخ هفت هزار ساله باستانی درکنار هم با میوه های سرخ که نماد نور خورشید است به صرف تنقلات دور سفره ئی گرد هم آمده مشعلی را درظلمت وتاریکی به امید روشنائی خورشید فردا شعله ور سازند.
اکنون هزاران سال از آغاز مراسم سنت شب یلدا می گذرد. با گذشت تاریخ وزمان از حمله مغولان و ترکان واعراب تا کنون هیچ نیروئی نتوانست این مراسم مردمی را حذف کند. سنتی با تاریخ روشن و امید به آینده که نام پایه گذاران اصلی آن روستائیان و کشاورزان در حافظه تاریخ ثبت گردیده است.
نیاکان ما به تقویم گاه شمار خورشیدی با تفکر و تامل دست یافتند که آخرین شب پاییزطولانی ترین شب اول زمستان است. شب یلداامسال سه شنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۵ هجری شمسی مصادف با ۲۰ دسامبر۲۰۱۶ میلادی است سالها کشاورزان و روستائیان درتجربه از دگرگونیها و تضاد طبیعت متوجه شدند که زمانهای خاصی روزها بلند تر شده آنها می توانند از نور خورشید بیشتر استفاده کنند. بتدریج این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیکی بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند. زمانی است که کشاورزان می توانند محصولات خود را جمع آوری کرده گله های خود را به خانه ها بازگردانند به نوعی رفع خستگی کنند. شب پایان برداشت محصول را شب آخر پائیز زایش خورشید و آغاز سال قرار دادند. و به جشن و پایکوبی وسرور پرداختند. از سوى دیگر توده هاى عظیمی از مردم سراسر ایران، یعنى همه کشاورزان و روستائیان دلبسته به این جشن بوده اند. جشن پایان یک سال تلاش و ستیز با طبیعت.
جشن خورشید، جشن خانوادگى و جشن آغاز بهره بردارى از هرآن چه در سالی که گذشت براى روزهاى آسایش زمستانى بصورت دست جمعی براى زمستان سخت و براى ماه هائى که دیگر هیچ کس توان ستاندن چیزى از طبیعت را ندارد. شاید بتوان علت خوردن آجیل و تنقلات را در شب یلدا روشن نمود: سنجد، بادام، گردو، مغز هسته زردآلو، تخم آفتاب گردان، میوه هاى خشک (خشکبار) و کشمش، و در خانواده هاى کم درآمدتر دست کم گندم بوداده، باقلاى پخته، عدسى پخته. در حقیقت جشن شب یلدا، جشن خانوادگى بهره بردارى از همه آن چیزهایى که همه اعضاى خانواده پس از نه ماه کار پویا و توان فرسا براى روزهاى سیاه خود اندوخته اند به این اعتبار میتوان جشن شب یلدا را جشن دهقانى نامید که با ریشه هاى همبستگى و کهنسال خود می تواند تاریخ چند هزار ساله داشته باشد.
آئین شب یلدا با توجه به تفاوت های قومی مذهبی زبان وفرهنگ در میهن مان مشترکن برگزار می گردد مضمون اصلی آن وحدت خانوادگی، همبستگی، یک رنگی و یگانگی درکنارهم و به پایان رساندن شب ظلمت تاریکی برای صبح روشنائی است.
درنقاط مختلف ایران گیلان و مازندان، کرمان، خراسان، شیراز واصفهان وآذربایجان و همدان وکردستان وکرمانشاه ولرستان واهواز وخوزستان… با انتخاب میوهای سرخ رنگ، آنار، هندوانه، سیب وسنجد که رنگ آن (نماد نور خورشید) است و دلبستگی به «آئین مهر» بود همراه با آجیل وشرینی و خوراکهای های محلی بر سرسفره ها تزئین شده با گشایش فال حافظ گردهم می آیند.
در آیین میترا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می‌آمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشمارمیترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده ادامه می‌دهد. فرقه‌های گوناگون عیسوی با تفاوت‌هائی زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به «انقلاب زمستانی» می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند. یهودیان نیز در این شب جشنی با نام«ایلانوت» (جشن درخت) برگزار می‌کنند و با روشن‌کردن شمع به نیایش می‌پردازند.
مسلمانان بخشی با این تفکر که شب یلدا با اسلام منافات ندارد و مراسمی است که به دلیل ارتباط و نزدیکی با برخی مسائل اسلامی از جمله، عبادت شبانه و صله ارحام (دیدار نزدیکان) و اینکه این شب قبل از اسلام توسط موحدان مورد عنایت بوده است سخن میگویند. ولی بخش دیگری از مسلمانان با بیانی دیگر شب یلدا را آئین «مجوسیان» می دانند که اختلافی میان مسلمانان در ریشه یابی از آئین مهرو موضوع “مجوس” را دربر می گیرد.
افسانه هاتی نیزآمده در تاریخ باستان «آئین مهر» شاهان را درشب جشن درکنار خدمت کاران قرار می دهند تا «مهرورزی شاهانه» را به اثبات برسانند می گویند: شاهان ایرانی در روز اول دی‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند. دربان‌ها و نگهبانان کاخ شاهی خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان دیگران زندگی می‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند. ایرانیان در این شب، باقی‌مانده میوه‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات بین هم تقسیم می کردند و گرد هیزم افروخته جمع می شدند. زیرا به زعم آنان در این شب تاریک و سیاه طولانی می بایست درکنار هم سیاهی شب را سپری کرده به صبح روشنایی بررسند.
باستان‌شناسان معتقدند شب یلدا در چهارچوب تقویم و گاه شمار ایرانیان ثبت شده و قدمت این آیین به ۷ هزار سال قبل می‌رسد. آنها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ اشاره می‌کنند که نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی مانند قوچ و عقرب در چهارچوب تقویم ایرانی حک شده است و مراسمی است که از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت و جشن «ساتورن» خوانده می‌شد. ساتورن به لاتین: ساتورنوس از خدایان بزرگ رم بود که خدای کشاورزی و برداشت محصول به شمار می آمد، و دوران سلطنت و فرمانروایی او توسط جمع زیادی از نویسندگان رومی به عنوان عصر طلا یی و فور وبرکت و فراوانی وصلح توصیف شده است. در دوران قرون وسطی وی به عنوان خدای رومی، خدای رقص، کشاورزی، عدالت و اقتدار شناخته می شد. ساتورن در حالیکه ابزاری به شکل «داس دردست چپ ویک دسته گندم دردست راست داشتند» به تصویر کشیده شده اند.
بگذار آئین شب یلدا را باهمه دگرگونی های صنعتی وفنی عصرمان گوشه ای از یگانگی ونمونه هائی از وحدت ملی، تاریخی وفرهنگیما ن بدانیم تا شب خاموشی وقت است برخیزیم واین آتش خندان را به صبح درآمیزیم از شعر زندان شب یلدا “ه.ا. سایه”
سحرخیزان دلواپس خورشیدند
زندان شب یلدا بگشایم و بگریزم
م. چابکی ۲۸آذر۱۳۹۵ برابربا ۱۸/۱۲/۲۰۱۶