روز 4 آوریل برابر با 16 فرودین، هر ساله از طرف «مجمع عمومی سازمان ملل متحد» «روز بین‌المللی آگاهی از خطر مین و مقابله با مشکل مین» ( the International Day of Mine Awareness)نامگذاری شده است. در این روز برای آگاهی‌رسانی از خطرات مین برای مردم ساکن در مناطق مین‌زده و آلوده به UXO (گلوله‌های عمل نکرده) برنامه‌هایی آگهی رسانی برگزار می‌شود.
در این روز در همه نقاط آلوده به مین در جهان، از طرف نهادهای دولتی و بین‌المللی، نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شود. در این فرصت تاثیرگذار، از مصدومان مین و افراد شاغل در امر پاکسازی میادین مین، دعوت به عمل می‌آید تا در امر اطلاع‌رسانی از خطرات مین و همچنین بالا بردن ضریب آموزشی، جامعه مدنی در معرض خطر را به سطح مطلوب ارتقا دهند.در سالهای گذشته در ایران در این روز نمایشگاهای در تهران ونزدیک به محل مرکز مین زدایی دائر میشد که به هیچ وجه تاثیری در روند آگهی رسانی و کاهش آمار مصدومین مین نداشت ودر این نمایشگاه از پوسترها و عکس‌هایی از فعالیت‌های مین‌زدایی استفاده میشد. این در حالی است که مناسبت این روز آگاهی‌رسانی از خطرات مین برای مردم مدنی است و نه تشریح عملکرد و برنامه‌های اجرایی! به هرروی سال گذشته حتی این نمایشگاه نیز دائر نشد و ترجیح داده شد این روز در ایران که بعد از کشور مصر دومین منطقه الوده جهان است در سکوت کامل بگذرد. و تالحضه تنظیم این گزارش هیچ خبری مبنی بر برنامه ریزی مرکز مین زدایی برای همگام بودن با برنامه های این روز جهانی در ایران برای امسال متاسفانه وجود ندارد وچون سال گذشته مسئولان مرکز مین زدایی کشور به عنوان نهاد ملی مین برنامه آموزشی و حتی خبری در این مورد بخصوص ندارند
نگاهی به عملکرد مرکز مین زدایی و مسئولیت مدنی این نهاد در قبال مصدومین مین و ساکنین مناطق الوده:
در روند عملیات پاکسازی میادین مین درجهان، قوانین کامل و مدونی تحت نظارت ۱۶ سازمان پاکسازی کننده و ناظر تدوین شده است که به اختصار آیمس (IMAS) نامیده می‌شود، که شامل بخش‌های زیادی از ابتدای کار پاکسازی تا انتهای آن را در برمی‌گیرد و تمام کشورهای آلوده به مین از این استانداردهای قراردادی استفاده میکنند.عملیات مین روبی مانند هر تخصصی، دارای استانداردهای بین‌المللی و واژگان منحصر به این تخصص است .
IMAS یا استانداردهای عملیات مین‌زدایی این بخش مربوط به آگاهی‌رسانی از خطرات مین MRE را در IMAS-08/50 گردآوری و در اختیار نهاد ملی در هر کشور الوده به مین قرار داده شده است. در تشریح این استانداردها، به طور مشخص نهاد ملی مین موظف شده؛ ارایه‌گر و جمع‌آوری کننده‌ی اطلاعات تلفات انسانی و نحوه‌ی عملکرد بهینه در راستای پیشبرد جامع امر آگاهی‌رسانی از خطرات مین (MRE) و فرآیند ارزیابی کلی و کامل آن اطلاعات را برای برنامه‌ای گسترده‌تر و نظارت و ارزیابی و توسعه سازمان آگاهی‌رسانی از خطرات مین به طور مداوم و نه برای یک بار به کار گیرد. در ایران این استاندارد ها بومی سازی شده است ولی متاسفانه هیچ یک از گروهای پاکسازی کننده اطلاعی از این استاندارد ها ندارند و طبق روال معمول خود کار پاکسازی را که مبنای میلیتاری (نظامی) دارد پیش میبرند و همین امر باعث عدم دقت لازم در کیفیت پاکسازی شده است و در بخش مسئولیت های مدنی نهاد ملی مین نیز عملا این استاندارد ها جایی در دستور کار مرکز مین زدایی ندارند به طور مثال :
در استانداردهای پاکسازی آیمس (استاندارد 0/8.050) بخش آموزش، اطلاعات و راهکارهای زیادی را در جهت آموزش ساکنین مناطق آلوده به مین در نظر گرفته است. چند بخش از این قوانین به شرح ذیل است؛
۱. ارزیابی نیازها؛ هدف از ارزیابی نیازها در آموزش خطرات مین، داشتن اطلاعات ضروری و در اختیار گذاشتن همگانی برای آموزش خطرات مین است. در این قانون خطرات محلی مین و مواد منفجره به جای مانده از جنگ یا گلوله‌های عمل نکرده (UXO) تحت ارزیابی آموزش‌دهندگان یا مربیان آموزشی باید قرار گیرد. اطلاعات اولیه شامل اطلاعاتی است که به طور مستقیم از سطح منطقه جمع‌آوری می‌شود؛ و این امر می‌بایست مبنا و اساسی برای اخذ تصمیمات، درباره اولویت نیازها و پاسخ بهینه برای هدف نهایی و فعالیت‌های میدانی، نظارتی آینده را ایجاد کند. به طور مثال یک فرد ساکن مناطق مین‌زده، هر روزه در آن منطقه در رفت‌وآمد است و او بهتر از هر کسی به چگونگی آرایش میادین مین و حتی مختصات جغرافیایی آن وارد است و در نتیجه از پتانسیل این افراد به خوبی می‌توان استفاده نمود. در بخش دیگر این قانون مسوولیت‌های نهاد ملی عملیات مین‌زدایی (NMAA) به خوبی شرح داده شده است
در تبصره‌های این قانون مسوول بودن نهاد ملی مین در قبال شهروندان را شرح می‌دهد؛
۱. نهاد ملی مین باید تضمین نماید که نیازهای آموزش خطر مین با تسهیل و هماهنگی و نظارت در جمع‌آوری اطلاعات مطابق با استانداردهای بین‌المللی صورت گیرد.
۲. باید یک مرکز اطلاعاتی راه‌اندازی شود. این بانک اطلاعاتی باید در برگیرنده‌ی اطلاعات کامل و جامع از وضعیت منطقه، اطلاعات بخش‌های دیگری مانند بهداشت و رفاه را در برگیرد تا برای مربیان آموزشی کار آموزش آسان‌تر گردد. هم‌اکنون به علت وجود دلایل بسیاری از قبیل امنیتی بودن آمار مصدومین و مجروحین، هیچ‌کدام از آموزش‌دهندگان در این سطح قرار ندارند و آموزش خطر مین به صورت رندوم (تصادفی) صورت می‌گیرد که این امر نه کافی و نه لازم است.
۳. سازمان‌هایی که آموزش خطر مین (MRE) را بر عهده دارند، می‌بایست تمام شرایط فوق را برابر با استانداردهای آیمس و استانداردهای بومی (در ایران هیچ استاندارد بومی وجود ندارد) را مطابقت داده و سنجیده و کم و کاستی‌های آن را جهت آموزش اصولی و پایین آوردن تلفات، به واسطه‌ی آموزش صحیح در یک سازمان اطلاعاتی، گردآوری و نسبت به تصحیح و به روزآوری آن اقدام نمایند.
حصارکشی
حصارکشی و علامت‌گذاری مناطق آلوده به مین، یکی از مهمترین بخش‌های پاکسازی مین در دنیا است که توسط علایم قراردادی و علایم به زبان ساکنین بومی آن منطقه باید تهیه و نصب شود و رصد و بازرسی مداوم از این علامت‌ها جهت حفاظت از آن صورت گیرد. در کشور بوسنی و هرزگوین که سال‌ها درگیر مساله مین است، انجام این امر باعث شده که تلفات انسانی به حداقل ممکن برسد. علامت‌گذاری و حصارکشی در مناطق آلوده در بوسنی، کاملا به صورت مکانیزه با نصب دوربین‌های ناظر و تکنولوژی پیشرفته صورت می‌گیرد.
در ایران هیچ‌گونه علایم استانداردی برای میادین مین وجود ندارد و اگر در زمان احداث این میادین علامتی نیز وجود داشته، به علت فقر و دلایل دیگر، مردم بومی اقدام به فروش سیم‌های خاردار، دستک‌های آهنی و تابلوهای هشدار میکنند. عده‌ی زیادی از این افراد برای کسب سود بیش‌تر، قربانی مین‌ها شده‌اند.
راهکارها برای کاهش تلفات مردم مدنی وساکنین نقاط مین زده
1-ایجاد دوره ها .کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزش مردمی “آگاهی‌رسانی از خطرات مین” در فصول مختلف و مکان‌های متفاوت برای ساکنین اصلی و کوچندگان و عشایر در مناطق مختلف، با پایه‌های سنی متفاوت میتواند در کاهش امار مصدومین مین تاثیر زیادی داشته باشد این آموزش‌ها مستلزم استفاده از مربیان مسلط به زبان‌های مردمان آن مناطق، جهت درک بهتر مطالب است
2-راهکار پیشنهادی و لازم دیگر، نصب علایم هشداردهنده‌ی ثابت و در مواردی جداسازی مناطق آلوده مین، به وسیله‌ی حصارهای غیر قابل نفوذ مانند سازه‌های بتنی و مستحکم است. استفاده از علایم قراردادی با درک تصویری و به کار بردن تابلوهای تصویری برای افراد کم‌سواد و بی‌سواد ساکن در این مناطق لازم و حفاظت مداوم و سرکشی‌های مرتب به آنها جهت اطمینان از عدم امحای علایم، از جمله راهکارهای پیشنهادی در این رابطه است.
3-مهمترین راهکار تعغیر اساسی در نحوه پاکسازی میادین مین است پاکسازی اصولی ومطابق با استاندارد های پاکسازی .تربیت مسئولان و مجموعه های اجرایی زیر نظر مرکز مین زدایی توسط سازمان های جهانی مانند gichd که در این امر فعالیت میکنند و به طور مناسب و مفید نسبت به اموزش عوامل اجرایی در عملیات مین روبی اقدام میکنند از ضروریات فعلی مرکز مین زدایی میباشد .
با توجه به این که میادین مین موجود در هر منطقه الوده از لحاظ شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی با سایر مناطق آلوده به مین متفاوت است؛ لازم است یگان‌های پاکسازی کننده در این منطقه از اس.او.پی (SOP) یا “روش کار استاندارد منطبق با جغرافیای منطقه”، استفاده کنند. به عنوان نمونه در مناطقی مانند «فکه» و «چزابه» که مناطق رملی و ماسه‌ای هستند، استفاده از اس.او.پی (SOP) مخصوص به این منطقه لازم است. این دستور کار به هیچ‌وجه در مناطق مختلف کردستان جوابگوی نیازهای یک پاکسازی اصولی نیست؛ چون در مناطق آلوده به مین در کردستان به دلیل پستی و بلندی و پوشش گیاهی متراکم، نمی‌توان به روش‌ها‌ی به کار گرفته شده همانند «فکه» و «چزابه» متوصل شد..
در آخر
مسئولیت تمام حوادث انسانی مطابق با استاندارد های بین المللی و حتی مصوبات داخلی نهاد ملی مین کشور بر عهده وزارت دفاع و مرکز مین زدایی است
در ماده 10 بندِ 3 شرحِ خدماتِ پیمانکارِ مصوبِ ” مرکزِ مین‌زداییِ کشور ” که برای پیمانکاران عملیاتِ مین تدوین شده است؛ شرحِ وظیفه‌ی عاملِ اجراییِ عملیاتِ مین‌روبی (پیمانکار) و چون در منطقه‌ی استان کُردستان و بسیاری از نقاط الوده دیگر خود مرکزِ مین زداییِ پیمانکار بوده (کار امانی) و یا طبق مندرجات در ایین نامه های داخلی کار را به یگان هایو یا شرکت های خصوصی سپرده است ملزم به اجرای بند ذیل بوده است:
ماده 10 از بند 3 شرحِ خدماتِ عاملِ اجراییِ عملیاتِ مین‌روبی
علامت‌گذاری براساس IMAS 8.40 یا روشِ اجراییِ مصوب و ابلاغی
آیمس یا استانداردهای جهانیِ پاکسازی، ملاک عمل در این شرح خدمات است؛ پس باید دید عملکرد ” مرکز مین‌زدایی کشور ” از نظر این استانداردها چه گونه است.
ابتدا که این بند از استانداردها به هیچ‌وجه در قراردادهای امانی خود مرکز یا پیمانکاران دیده نمی‌شود و هیچ علامت‌گذاری در این مناطق مشاهده نشده است و همه‌ی قربانیان از عدمِ وجودِ علایمِ هشدار دهنده، اظهارِ بی‌اطلاعی نموده‌اند و تنها با یک علامت‌گذاریِ ساده می‌توان از بسیاری از این حوادث پیشگیری کرد.
استانداردها درباره تحویل مناطق آلوده و پاکسازی شده چه می‌گویند؟
براساسِ استانداردهای جهانیِ پاکسازی که ملاکِ عمل برای مرکزِ مین‌زداییِ ایران (بنابر مصوباتِ داخلیِ این مرکز و شرحِ خدمات) در پایانِ عملیاتِ مین‌روبی ” نهادِ ملیِ مین ” ملزم به ارایه‌ی سندِ پاکسازی میباشد که در اصطلاح در این استانداردها به آن:
The process by which the beneficiary (for example, the NMAA on behalf of the local community or land user) accepts responsibility for the cleared area. The term ‘alienation’ is sometimes used to describe a change of ownership of the land which accompanies the handover of a cleared are
با آرزوی زمین پاک و بدون مین برای همه ساکنین جهان
عیسی بازیار متخصص وکارشناس پاکسازی میادین مین وگلوله های عمل نکرده